Russische berichtgeving over het Westen
Door Boris Duregger

“Als ik aan de verhouding tussen Rusland en Amerika denk, zie ik twee vervelende kinderen op een schoolplein voor me die elkaar voortdurend treiteren en niets liever doen dan de ander zwartmaken.” Een citaat van een vriend die dagelijks de krant leest van voor- tot achterpagina. Gaat zijn vergelijking – Rusland en Amerika als pestkoppen op een schoolplein – werkelijk op?

De verwijten over en weer blijken vaak iets kinderlijks te hebben, in ieder geval de manier waarop Russische media – kranten, radio, tv- berichten over ‘het Westen’ (het etiket dat doorgaans wordt gebruikt voor West-Europa en de Verenigde Staten). Bestudering van media in de Russische taal laat je geloven dat Rusland een voorbeeldig land is en alles doet ‘zoals het hoort’, terwijl het Westen schuldig is aan al het kwaad in de wereld. Daarbij wordt er in vele Russische media gretig geroepen dat het Westen erop uit is om Rusland van alles aan te doen, terwijl Rusland juist graag de dialoog aan zou gaan. Natuurlijk, dit laat geen ruimte voor nuance, maar dergelijke beweringen geven blijk van de inderdaad vaak infantiele wijze waarop Russische media over het Westen spreken.
            Wat ‘bullebak Amerika’ in de schoenen schuift van Poetin en de zijnen, valt buiten deze beschouwing. Van 1 oktober tot 8 november 2015 heb ik onderzocht wat voor beeld Russische media van het Westen schetsen. Mede door de inlijving van de Krim en de oorlog in Oekraïne die erop volgde, is de verhouding tussen Rusland en het Westen weer op scherp komen te staan. In dergelijke tumultueuze tijden is het interessant om te bekijken hoe het Westen in Russische media wordt gepresenteerd. In mindere mate heb ik ook sociale media, blogs en reacties van internetgebruikers op krantenartikelen bij mijn onderzoek betrokken.

Syrië

De dag voor het begin van dit onderzoek, raakte Rusland actief betrokken bij de strijd in Syrië. Het onderwerp domineerde de Russische media. Herhaaldelijk wordt de mediagebruiker eraan herinnerd dat Rusland handelt op verzoek van de wettige regering van Syrië, en dat dat niet geldt voor de VS die al langer militair actief zijn in de regio. Het Russische optreden is dus legitiem, terwijl de VS het internationaal recht aan hun laars lappen, zo luidt het Russische argument.
            Nog vaker blijkt de bewering voor te komen dat Rusland binnen een zeer kort tijdsbestek veel meer heeft bereikt in de strijd tegen IS dan de coalitie onder leiding van de VS, hoewel zij al veel langer militaire acties uitvoeren in Syrië. Zo schrijft R
оssijskaja Gazeta, een krant die in handen is van het Kremlin: “De effectiviteit van de luchtaanvallen van Rusland in Syrië op posities van de in Rusland verboden ‘Islamitische Staat’, heeft binnen enkele dagen de resultaten overschreden die de door de VS geleide internationale coalitie in een jaar bereikte.”
            Veel Russische bronnen brengen naar voren dat het onduidelijk is waar de Westerse coalitie nu eigenlijk tegen vecht in Syrië. Vladimir Solov’ëv bijvoorbeeld, een bekende Russische presentator, zei in zijn praatprogramma Voskresnyj večer, dat uitgezonden wordt op de zender Rossija-1: “Europa kan nog steeds niet zijn positie bepalen. Wie beschouwen zij als een groter kwaad: IS of Assad?” Vervolgens vraagt Solov’ëv aan een Amerikaanse journalist die in het programma te gast is: “Met wie vechten jullie? Wie is jullie vijand?” Ook voor de internetkrant utro.ru is het niet duidelijk: “Met wie vechten de Westerse coalitietroepen in Syrië toch? En waarom zijn ze zo geschrokken van het Russische optreden in de strijd tegen IS, wat toch een gemeenschappelijke vijand zou zijn? Al lange tijd bestaat onder analytici de mening dat de luchtmacht van de Westerse coalitie onder het mom van de strijd tegen IS, eenvoudigweg de infrastructuur van Syrië vernietigt, wat onder andere een belangrijke defensieve functie heeft.”
            Anderen gaan in hun redevoering nog een stap verder en beweren dat IS een bewuste creatie is van de VS. De in Rusland populaire schrijver en blogger Nikolaj Starikov, deelt op zijn blog de mening dat de VS erop uit zijn om Rusland te vernietigen. Met dit doel voor ogen zouden de VS verschillende stappen hebben ondernomen. Starikov: “Stap 1: de vernietiging van staten in het Midden-Oosten, het creëren van IS op deze puinhopen, met daaropvolgend het leiden van IS naar Midden-Azië, Noord-Kaukasus en de Wolgaregio.” Starikov besluit deze alinea als volgt: “Zoals de VS nu tot de conclusie zijn gekomen dat het zowel mogelijk als nodig is om in de eerste plaats ons te vernietigen, zo bereidt ook IS zich voor op de vernieling van Rusland.”
            Starikov is niet de enige die deze mening is toegedaan. Onder een artikel van de internetkrant Vzgljad over de acties van de VS in Syrië, staat de reactie van internetgebruiker Sergej: “De VS versterkten IS omdat IS hun leger is in de strijd met Rusland.” Vergelijkbaar is ook de uitspraak van Duma-afgevaardigde Semën Bagdasarov, die hij doet in een ander populair discussieprogramma dat wordt uitgezonden op Rossija-1, genaamd Poedinok. Bagdasarov gaat tekeer tegen een Amerikaanse journalist: “De Amerikanen hebben IS gecreëerd. Alles was normaal in Syrië totdat jullie een burgeroorlog uitlokten. Jullie hebben deze situatie in Syrië uitgelokt. Dat hebben jullie op je geweten. Degenen van het type Al Qaida en IS, dat zijn jullie cliënten.”

            Toch zijn er ook kritische geluiden te horen aangaande het Syrische conflict. Zo zendt Radio Svoboda, de Russischtalige tak van Radio Free Europe/Radio Liberty1 , een interview uit met Jurij Jarym-Agaev, een in de VS woonachtige Rus die lid is geweest van de Moskou Helsinki Groep (de oudste mensenrechtenorganisatie in Rusland, opgericht omwille van de naleving van de Helsinki-akkoorden). Jarym-Agaev: “Ik begrijp niet waar het idee vandaan komt dat IS de voornaamste vijand van Rusland zou zijn, hier is geen enkele reden voor. Ik ben ervan overtuigd dat Amerika, net zoals vroeger, de voornaamste vijand van Rusland is. Eerlijk gezegd denk ik dat Rusland lak heeft aan Syrië, aan IS en aan al het andere. Het enige doel van hun activiteiten in Syrië is Amerika een streek leveren, Obama verzet tonen en laten zien dat ze niet slapper zijn dan Amerika.”


Het gevaar van de westerse media

De Russische mediaconsument wordt herhaaldelijk aangepraat dat westerse media niet deugen. De buitenlandpagina van het boulevardblad Komsomol´skaja Pravda – onder een rubriek genaamd ‘hun zeden’ – opent een artikel met de zin: “Het cynisme van sommige westerse media is alle denkbare grenzen al overgegaan.” Het artikel is gewijd aan een Amerikaanse journalist (hij wordt met naam en toenaam genoemd) die twee gijzelingsacties in Rusland goedgepraat zou hebben. De Komsomol’skaja Pravda-journalist was gestruikeld over het woord ‘opstandelingen’ dat zijn Amerikaanse collega voor de daders gebruikte: “Door terroristen opstandelingen te noemen, door ze als gematigde gewapende oppositie of wat dan ook te omschrijven, leggen westerse media een bom onder de veiligheid van hun eigen staten.”
            De welbekende Pravda (niet te verwarren met de eerder genoemde Komsomol’skaja Pravda) publiceert een artikel met de kop: “Lees geen kranten ten tijde van de koude oorlog.” In de openingsalinea wordt meteen wild in het rond geslagen: “Die westerse media die men vroeger als gerespecteerde publicaties beschouwde, zijn begonnen openlijk te liegen, verwijzend naar net zulke leugenaars op sociale media, mensenrechtenorganisaties en solide overheidsinstanties. Onthoud de namen van deze publicaties en vertrouw ze niet. Onthoud dat tegen ons land een oorlog wordt gevoerd, en de tegenstander verafschuwt zelfs het inzetten van verboden wapens niet.”
            Waar Nederlandse kranten vaak werken onder het motto “wij rapporteren; de lezer kan zijn eigen mening vormen”, hebben veel Russische kranten er duidelijk minder moeite mee om hun eigen mening keihard op te dringen. Zo vervolgt de Pravda: “De stortvloed aan leugens neemt nog meer toe wanneer het gaat over Rusland, hier kent de schaamteloosheid van westerse journalisten gewoon geen grenzen.” Verder passeren in het artikel verscheidene westerse media de revue, van CNN tot Euronews, en wordt de lezer gewezen op de onwaarheden die deze media verkondigd zouden hebben. Een geestig detail: de BBC en de Daily Mail worden in één adem genoemd, alsof het media van vergelijkbaar kaliber betreft.
            Vaak wordt in Russische media beweerd dat er sprake is van een informatieoorlog tussen Rusland en het Westen. Bijvoorbeeld in het radioprogramma Točka Zrenija dat wordt uitgezonden op Vesti FM. Presentatrice Elena Ščedrunova bespreekt met haar gasten de operatie in Syrië, en wijst op het feit dat de informatie over onschuldige slachtoffers van de Russische bombardementen al in de westerse media verscheen, voordat deze bombardementen begonnen waren. De eerder genoemde presentator Vladimir Solov’ëv drukt zich in zijn programma Voskresnyj večer nog explicieter uit: “In en rondom Syrië heeft zich een tweede front opgesteld – het informatiefront. Westerse publicaties, met steun van politici, voeren een heuse oorlog tegen Rusland.”
            Echter, in dezelfde uitzending van Voskresnyj večer klonk een tegengeluid. Een van de gasten, de politicus
Vladimir Ryžkov van oppositiepartij RPR Parnas, nuanceerde: “Ik ben het ermee eens dat de Amerikanen veel liegen. Maar ik garandeer niet dat wij niet liegen. Als je de hele dag zegt dat heel het Westen ons haat, ons kwaad toewenst en Rusland wil vernietigen, dan is dat ook een leugen. Alles ligt vele malen ingewikkelder.” Ook journalist Aleksandr Nevzorov is van mening dat Rusland vijanden heeft bedacht die in feite niet bestaan. Op de onafhankelijke radiozender Exo Moskvy stelt hij: “Alle vijanden zijn uitgevonden en bedacht door ons. De VS, om te beginnen. En de NAVO, waar we ons al lang bij hadden kunnen aansluiten. Zo had er uiteindelijk een normale Europese eenheid gevormd kunnen worden.”

Spotten met de vijand

Op allerhande wijze wordt het Westen in Russische media belachelijk gemaakt. Geen enkele krant heb ik het echter zo bond zien maken als de Nezavisimaja Gazeta (dit betekent ‘onafhankelijke krant’, wat een nogal oneigenlijke naam is, aangezien de krant in handen is van een politicus). Het artikel gaat over de “niet-traditionele” Amerikaanse minister Eric Fanning; toen het artikel gepubliceerd werd was hij net benoemd tot nieuwe onderminister van Defensie. Fanning is homoseksueel, wat reden is voor de Nezavisimaja Gazeta om een cynisch stuk te schrijven. De openingszinnen: “Democratie is een grote kracht. Daarin kan alles. Met name in de Amerikaanse.” Vervolgens wordt er verteld over de benoeming van de homoseksuele Fanning.
            In de slotalinea wordt alle politieke correctheid, als daar eerder in het artikel al sprake van was, werkelijk helemaal over boord gegooid: “Indien de senaat Fanning aanstelt als hoofd van het departement van het leger, dan wordt hij de eerste ambtenaar in de geschiedenis van het Amerikaanse leger met zo’n hoge mate van rectale neigingen. En, je weet maar nooit, de chefs van het Pentagon kunnen noodzakelijke voorwerpen zoals klysma’s en reisbidets tot de uitrusting van de Amerikaanse soldaten laten behoren.” Op z’n zachtst gezegd opvallende uitspraken van de Nezavisimaja Gazeta, die zich bovendien presenteert als een ‘serieuze’ krant en bijvoorbeeld ook wel eens kritiek levert op de politiek van het Kremlin.
            Ook de eerder genoemde Komsomol’skaja Pravda, die wel een wat hoger glamourgehalte heeft, drijft de spot met het Westen. Dit keer worden de pijlen gericht op de NAVO, die als een stel mislukkelingen wordt afgebeeld. Op een foto duwt een groepje soldaten tegen een in zand weggezakte terreinwagen aan. Onder de foto wordt gegrapt: “De NAVO slipte in het zand van Portugal, nadat ze besloten hadden hier de grootste oefening van de laatste tien jaar te houden. Toen ze van de landingsboten op de plaatselijke stranden aan land kwamen, raakten de hooggeroemde Amerikaanse ‘Hummers’ tot hun buik vast in het zand.” Overigens staat er ‘fotofeit’ in de rechterbovenhoek van de foto, alsof er daadwerkelijks iets van belang over de NAVO wordt getoond.

MH17

Oktober was ook de maand waarin het MH17-rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) werd gepresenteerd. En de maand waarin Rusland met een tegenreactie kwam op dit Nederlandse rapport. Zoals ook in de Nederlandse media naar voren kwam, was volgens Rusland het OVV-rapport ‘politiek gemotiveerd’ en waren de conclusies ‘vooringenomen’. Maar er waren meer reacties aan Russische zijde. De opmerkelijkste staat in de krant Izvestija, die de controversiële Russische schrijver Eduard Limonov aan het woord laat. Volgens Limonov zijn de resultaten van het Nederlandse MH17-rapport tamelijk banaal: "Glibberig als ze zijn, zoals de vissen van de Noordzee, besloten ze nu niet gelijk Rusland de schuld te geven."
            Limonov gaat ervan uit dat dat wel Nederlands wens was nadat de ramp plaats had gevonden. Nu zijn er echter vijftien maanden voorbij gegaan en zouden de Nederlanders wat tot bedaren zijn gekomen. "Nu geven ze de voorkeur aan diplomatiek liegen." Waaróm de Nederlanders nu ‘diplomatiek liegen’, is iets wat Limonov in het midden laat. Vervolgens krijgt ook Kiev er flink van langs. Limonov stelt dat de misdaad MH17 uitsluitend voordelig is voor Kiev. De ramp zou als doel hebben om de hele 'geciviliseerde wereld' tegen Rusland op te zetten. Limonov komt vervolgens met ‘bewijzen’, zoals de bewering dat Kiev domweg geweigerd zou hebben om gesprekken tussen hun luchtverkeersleiders ter beschikking te stellen voor het onderzoek.
            Nederland zou Rusland bovendien volledig hebben gepasseerd bij het doen van het onderzoek. In het radioprogramma Polnyj Kontakt, dat wordt uitgezonden op het eerder genoemde Vesti FM, is Marija Zaxarova aan het woord. Zij is directrice van het Informatie en Pers Departement, een orgaan van het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken. Zaxarova: “Op Euronews hoorde ik de uitspraak van de heer Rutte, de minister-president van Nederland, dat Rusland volledig aan het rapport moet meewerken. Deze uitspraak klinkt erg merkwaardig, met op de achtergrond het feit dat Rusland vanaf het allereerste begin gereed was om zich bij dit werk aan te sluiten. We werden echter onder totaal verschillende voorwendselen niet toegelaten tot het onderzoek. En na publicatie van het OVV-rapport met kant en klare conclusies, wordt ineens medewerking van Rusland geëist.”

Het arrogante Westen

Een ander prominent onderwerp in de Russische media is de zelfingenomenheid van de VS. “Alles wat goed is voor Amerika, is goed voor iedereen”, zegt politicus en historicus Aleksej Podberëzkin cynisch in het discussieprogramma Pravo golosa, dat wordt uitgezonden op TV Centr. Podberëzkin windt zich op over de houding van Amerika. Vasthoudend aan deze houding: “Degenen die onze regels niet bevallen en onze normen niet willen volgen, kunnen we met verschillende middelen kalmeren. We kunnen bombarderen, we kunnen soft power gebruiken en een zachte staatsgreep plegen.”
            Ook historicus en politicoloog Veronika Krašeninnikova, te gast in hetzelfde programma, is van mening dat de interventies van de VS heel andere motieven hebben dan ze doen voorkomen: “We moeten af van de term ‘kleurenrevolutie’. Dat wat Washington doet, zijn staatsgrepen en niets meer dan dat. Volgens de klassieke definitie van een revolutie verandert de maatschappijstructuur en het politieke systeem in de loop van een revolutie. De structuur bij de kleurenrevoluties, bij die staatsgrepen, verandert in geen geval. Zo loyaal mogelijke protegés van Washington worden aan de macht gebracht. Dat is een staatsgreep, in de technische betekenis van het woord.” Waarom doen de VS dat, wil de presentator weten. Krašeninnikova: “Allemaal om het land te veranderen in hun protectoraat.”
            Een journalist van het Russische dagblad Kommersant, Maksim Jusin, zorgt voor enige nuance in de discussie: “We moeten de dingen bij hun namen noemen, anders ontstaat er een primitief plaatje waarin alle kleurenrevoluties en de Arabische lente door de Amerikanen zijn georganiseerd. Maar zij zijn, gelukkig voor ons, niet zo almachtig dat ze dat allemaal kunnen opzetten. Tunesië hebben zij zeker niet georganiseerd. Ook Egypte hebben zij zeker niet georganiseerd. In Libië speelden ze de tweede viool, veel actiever bombardeerden daar de Fransen en de Engelsen, en zelfs de Italianen speelden een actievere rol dan de Amerikanen.”
            De arrogante houding van het Westen wordt ook aangevallen in een artikel genaamd ‘Putin heeft zijn woord gezegd’, in het veelgelezen weekblad Argumenty i Fakty. Het intro van het artikel spreekt boekdelen: “Het zelfvertrouwen van het Westen in hun uitzonderingspositie en het ongestraft blijven daarvan, heeft al tot vele rampen geleid. Tijd om te stoppen?” In het artikel zelf krijgt de lezer voorgeschoteld wat Putin gezegd heeft tijdens een toespraak voor de Verenigde Naties. Niet voor de eerste keer in zijn politieke carrière bespreekt Putin de uitbreiding van de NAVO: “Waar is dit goed voor, aangezien het Warschaupact is opgehouden te bestaan en de Sovjet-Unie uit elkaar is gevallen?" De post-Sovjetstaten voor de bedrieglijke keuze stellen of ze bij het Oosten of bij het Westen willen horen, moet vroeg of laat wel leiden tot een serieuze geopolitieke crisis, zo stelt Putin. In Oekraïne zou dit al het geval zijn.
            Ook voegt Putin eraan toe dat het Westen het een zegt, en totaal iets anders doet. De redenering gaat als volgt: het Westen spreekt over het respecteren van de soevereiniteit van landen maar zelf respecteren ze deze soevereiniteit niet – in Oekraïne lokten ze een staatsgreep uit. Ook de bewering dat het Westen democratie wil exporteren naar andere landen, geloven Russen vaak niet. Zo presenteert de achterkant van de Argumenty i Fakty onder de moppenrubriek het volgende mopje: “We zijn eindelijk toegetreden tot de club van beschaafde democratieën. We bombarderen wie we willen.”

  • 1Strikt genomen is Radio Svoboda geen Russisch medium: als onderdeel van Radio Free Europe/Radio Liberty wordt de zender gefinancierd door de Amerikaanse overheid. De keuze om deze zender toch in mijn analyse op te nemen werd gelegitimeerd door het feit dat de uitzendingen van Radio Svoboda enkel in het Russisch zijn.    

Dossiers

Voor een thematisch overzicht van al onze artikelen en publicaties, zie onze dossiers