Nederland heeft een nieuwe staatsvorm. Eentje waarin niet langer democratisch bestuur op basis van constitutionele bepalingen het leidende principe is, maar ‘de kracht van de samenleving’. Binnen dit politieke concept is een hoofdrol weggelegd voor gemeenten. Met behulp van een ratjetoe aan participatie-opties (van ‘right to challenge’ tot ‘e-democracy’) kunnen deze overheden tegenwoordig elk hun eigen variant van de democratische en sociale rechtsstaat creëren.

Het is goed mogelijk dat u nog niet wist dat ons land van Goes tot Groningen een nieuwe democratie heeft. Voorpaginanieuws is het namelijk nooit geweest en de grondwet is op dit punt nog niet gewijzigd. Mediagenieke populisten en een machtig D66 waren voor de introductie van het nieuwe bestel bovendien niet nodig: eind 2012 stemde vrijwel de voltallige Tweede Kamer per motie voor ‘overdracht’ van zeggenschap aan burgers.

In hetzelfde jaar hadden diverse adviesorganen van de regering, van WRR tot ROB, rapporten afgeleverd waarin stond dat de overheid de samenleving ‘los’ moest laten. Dankzij een gestegen opleidingsniveau, internet als eindeloze bron van informatie en het massale gebruik van Facebook en WhatsApp kon de verantwoordelijkheid voor de lokale publieke zaak voortaan in belangrijke mate worden toevertrouwd aan reeds ‘actieve burgers’ alsmede aan nog te activeren inwoners.

Geïnspireerd door het parlement en de genoemde adviesraden meldde PvdA-minister Ronald Plasterk van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties in 2013: ‘Naast het stelsel van representatieve democratie (voor het nemen van gelegitimeerde besluiten) is een tweede domein van collectieve besluitvorming (zelfsturing in gemeenschappen en co-productie in netwerken) ontstaan. Zo is er een meervoudige democratie aan het ontstaan.’

Aansluitend riep Plasterk enthousiast de ‘doe-democratie’ uit, zeg maar de verheerlijking van zogeheten burgerinitiatieven in de wijk, het dorp, de stad. Waarna hij in 2015 ook het pad effende voor rechtstreekse deelname van burgers aan lokale beleids- en besluitvorming. Wetten oprekken en beproefde werkwijzen wegtoveren: rechtsstatelijk gegoochel is in vele gemeenten sindsdien aan de orde van de dag.

Ondertussen kiest het huidige kabinet voor het bestendigen van deze praktijken. Van alle officieel betrokkenen bij het lokale bestuur wordt verwacht dat zij nauw gaan ‘samenwerken’ met willekeurige (groepjes) burgers. ‘Een sterke lokale democratie vraagt om een sterke representatieve democratie (gemeenteraad), met aanvullend een sterke participatieve, deliberatieve en directe democratie, én een sterke verbinding daartussen’, schreef D66- minister Kajsa Ollongren van BZK in juli 2018 aan de Tweede Kamer. De grote vraag is echter hoe we ons een dergelijke ‘verbinding’ precies voor moeten stellen — dat maakte tot dusver niemand duidelijk.

Andere grote vraag: wat betekent het aanjagen van ‘meervoudige democratie’ voor de instituties waarop onze vrije samenleving berust? Binnen de wereld van politiek en overheid kwam tot nu toe alleen de Raad van State — in april 2017 — met een antwoord. Ondoordachte vermenging van indirecte en directe democratie, zo waarschuwde Piet Hein Donner in zijn voorlaatste jaarverslag, zal leiden tot ‘het geleidelijk disfunctioneren van de vertegenwoordigende organen’. Die wijze woorden hebben helaas geen zier geholpen. Vooralsnog regeert de staatsrechtelijke flodderigheid.

Auteur(s)

Dossiers

Voor een thematisch overzicht van al onze artikelen en publicaties, zie onze dossiers

Steun de Wiardi Beckman Stichting

Veel van onze onderzoeksprojecten en publieke bijeenkomsten zijn mogelijk gemaakt door giften van donateurs. Ook S&D zouden wij niet kunnen maken zonder donaties.

S&D bestaat sinds 1939 en verschijnt zes keer per jaar. Oude nummer kunt u doorzoeken via het register (1939-2023) of op thema. De redactie bestaat uit: Paul de Beer, Nik de Boer, Meike Bokhorst, Wimar Bolhuis, Josette Daemen, Patricia Dinkela [eindredactie], Janneke Holman [eindredactie], Tim 'S Jongers, Ruud Koole, Marijke Linthorst, Annemarieke Nierop [hoofdredactie], Arjan Reurink en Bram van Welie.

S&D wordt uitgegeven door Van Gennep. Een los nummer kost € 17,50, en jaarabonnementen (vol tarief) € 84,50 (te bestellen via: info@vangennep-boeken.nl).

Een online abonnement kost € 2 per maand. U kunt zelf een account hiervoor aanmaken onder mijn S&D, of stuur een e-mail naar send@wbs.nl.

Oude nummers kunt u downloaden vanaf de website van het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen. Voor een overzicht van auteurs per nummer, raadpleegt u het register van S&D (1939-2023)

Inzenden kopij

De redactie van S&D verwelkomt kopij. Artikelen kunnen worden gemaild naar send@wbs.nl. Artikelen aanleveren in Word, bronvermelding in eindnoten (apa). Richtlijn aantal woorden: 2000-2500. Idealiter vormen artikelen in S&D een mix van wetenschap, politiek en essay. De redactie van S&D beslist over plaatsing van binnengekomen kopij. Ze beoordeelt daarbij op basis van de volgende criteria:
- een heldere opbouw en schrijfstijl (geen jargon) en duidelijke vraagstelling
- een goede onderbouwing van standpunten met argumenten, weging van de tegenargumenten en bronvermelding
- vernieuwing van de gedachtevorming binnen de sociaal-democratie
- toegevoegde waarde t.o.v. bestaande inzichten/onderzoeken
- politieke relevantie

Redactie

Redactieadres: Wiardi Beckman Stichting
Emmapark 12, 2595 ET Den Haag
Telefoon [070] 262 97 20
send@wbs.nl

Uitgever: Uitgeverij Van Gennep
Nieuwpoortkade 2a
1055 RX Amsterdam
info@vangennep-boeken.nl

Documenten