Monnets aloude recept van Europese crises beantwoorden met verdere integratie lijkt uitgewerkt. Het leidt niet tot meer, maar tot een verdeelder Europa. Toch zet Duitsland, daarin gesteund door de Commissie, bij zowel de euro- als de vluchtelingencrisis in op meer Europese regels en minder handelingsvrijheid voor de lidstaten.
Mensen die verwachten dat een bij uitstek grensoverschrijdend probleem als de vluchtelingencrisis vraagt om een Europese respons, zijn de afgelopen maanden veelvuldig teleurgesteld: waar was de Europese Unie toen we haar nodig hadden? De moeizame en onbevredigende reactie van de EU op de vluchtelingencrisis vertoont bovendien opvallende parallellen met de moeizame manier waarop de EU het hoofd heeft geboden aan de financiële crisis en de gevolgen die deze crisis had voor de stabiliteit van de euro.
Met deze ervaringen is het perspectief van Europese samenwerking anno 2016 fundamenteel anders dan tien jaar geleden. In de Europese reactie op beide crises springen met name drie problematische ontwikkelingen in het oog. Ten eerste wordt de politieke speelruimte sterk bepaald door afspraken die vastliggen op Europees niveau. Ten tweede dreigt de EU eenzijdig te vervallen in het produceren van regels zonder de bijbehorende politieke wil, overtuiging en draagvlak te kunnen bieden. Deze ontwikkeling kan, ten derde, als een symptoom worden gezien van het ontstaan van een ‘Duits Europa’ (Ulrich Beck), waarvan andere EU-lidstaten zich in toenemende mate afkeren.
