Sinds 1 januari 2008 geldt voor alle voor ziektekosten verzekerden van 18 jaar en ouder een verplicht eigen risico. In 2008 was het verplicht eigen risico €150, dit jaar is het €385. Het eigen risico is bedoeld om de stijging van de zorgkosten te beheersen. Enerzijds omdat de premies beperkt kunnen blijven, anderzijds omdat een eigen bijdrage mensen kan afhouden van het vragen om onnodige zorg. Of dit laatste het geval is, is overigens de vraag. Er zijn signalen dat het eigen risico er ook toe leidt dat sommige mensen afzien van noodzakelijke zorg.
In 2015 deed TNS NIPO, in opdracht van zorgverzekeraar VGZ, onderzoek naar de kennis van en opvattingen over het eigen risico onder de Nederlandse bevolking. Dit onderzoek werd in 2016 herhaald. Uit het onderzoek blijkt dat 73% van de bevolking vóór enig eigen risico is, maar dat de meerderheid het bedrag te hoog vindt. In 2016 vond 84% verhoging van het eigen risico een ‘slechte zaak’. Toch ziet het ernaar uit dat het eigen risico het komende jaar stijgt naar €400. Een automatisch gevolg van de toegenomen zorgkosten. Volgens demissionair minister Schippers valt alleen nog aan de verhoging te ontkomen als de wet vóór 1 oktober is gewijzigd. Dat is niet erg realistisch. Betekent dit nu dat Christen Unie en CDA, twee van de formerende partijen die in hun verkiezingsprogramma een verlaging van het eigen risico met €100 beloofden, op dit punt vleugellam zijn? Nee. De hoogte van het eigen risico ligt wettelijk vast, maar dat geldt niet voor bedrag dat mensen daadwerkelijk aan eigen risico moeten betalen. Artikel 21.1 van de Zorgverzekeringswet luidt als volgt: “Het percentage van de kosten van zorg of overige diensten dat ten laste gaat van het verplicht eigen risico, wordt bij Algemene Maatregel van Bestuur vastgesteld.” Het artikel kwam in de wet dankzij een amendement van Tweede Kamerlid Bas van der Vlies. Toenmalig VWS-minister Ab Klink stelde het percentage in 2008 vast op 100%. Maar het staat het nieuwe kabinet vrij om dit percentage bij AMvB te wijzigen. Als het percentage bijvoorbeeld wordt vastgesteld op 70% kan bij een eigen risico van €400 het te betalen bedrag omlaag naar €280. Dat komt dicht in de buurt van de beloofde verlaging.
Ik stuitte op het artikel in de Zorgverzekeringswet naar aanleiding van een publicatie van de Nationale DenkTank*. De Nationale DenkTank wordt jaarlijks gevormd uit 25 jonge academici met een verschillende achtergrond, die oplossingen zoeken voor grote maatschappelijke uitdagingen. In 2013 wijdden zij zich aan de zorg. Eén van de aangedragen oplossingen is de invoering van een gedeeltelijk eigen risico. Een gedeeltelijk eigen risico houdt in dat de hoogte van het eigen risico hetzelfde blijft, maar dat deze over een groter bedrag aan zorgkosten wordt uitgesmeerd. De DenkTank nam de situatie van 2014, met een eigen risico van €360, als uitgangspunt. In het voorstel zou het eigen risico €360 blijven, maar pas opgesoupeerd zijn als de verzekerde €1.000 aan zorgkosten had gemaakt. Dit betekent dat iedereen 36% betaalt van de kosten die onder het eigen risico vallen. Een rekening van €100 betekent een eigen risico van €36, een rekening van €400 kost €144 aan eigen risico. Net zolang tot het bedrag van €360 bereikt is. Aan deze benadering zitten twee grote voordelen: het verkleint het risico op het onterecht afzien van zorg en het verlengt de periode waarin mensen zich bewust zijn van de kosten van zorg.
Naar dit laatste effect is onderzoek gedaan. Ecorys** onderzocht in opdracht van het Ministerie van VWS de effecten van het verplicht eigen risico en berekende dat dit leidde tot een afname van de zorgkosten van 2%-7%. Uit dit onderzoek blijkt ook dat het gedragseffect sterker is bij kosten die onder het eigen risico vallen dan bij kosten die daar niet onder vallen. Met andere woorden: het is aannemelijk dat, als het eigen risico verbruikt is, kostenbewustzijn geen of een kleinere rol speelt.
Volgens de DenkTank zullen de ziektekostenverzekeraars in eerste instantie duurder uit zijn. Zij moeten immers aan alle rekeningen, ook onder de huidige €385, meebetalen. Maar de onderzoekers verwachten dat het hogere kostenbewustzijn uiteindelijk tot lagere kosten zal leiden.
Het lijkt mij de moeite van het proberen waard. Er moet dan alleen wel een oplossing gevonden voor chronisch zieken. Voor hen werkt de prikkel van een eigen bijdrage niet. Het lijkt mij niet meer dan redelijk om de zorgkosten die gerelateerd zijn aan de chronische ziekte los te koppelen van het eigen risico.
* Uitgedokterd, 10 oplossingen voor veerkrachtszorg. De Nationale DenkTank, 2013.
** Ecorys, Evaluatie naar het verplicht eigen risico. Eindrapport, Rotterdam, 2011.
Lees hier alle onderzoek zorg blogs