De Russische inval in Oekraïne heeft niet alleen oorlogsgeweld opnieuw tot een geopolitiek machtsmiddel gemaakt, ook verbaal geweld en pogingen tot het opleggen van dictaten zijn terug. Niet alleen in Moskou, Ankara probeert het eveneens.
Terwijl vrijwel alle lidstaten Zweden en Finland lid willen maken van de NAVO, staat de Turkse president Erdogan op de rem. Beide kandidaten moeten Koerdische activisten aanpakken. Daartoe zijn ze bereid, maar binnen de kaders van de rechtsstaat. Dat is voor Erdogan geen argument: rechters zijn er om zijn bevelen uit te voeren. Voorlopig laat hij beide landen daarom bungelen. Tot na de Turkse presidentsverkiezingen, is het vermoeden.
Ook een ander Brussels hoofdkwartier, dat van de EU, kan meepraten over de onvoorspelbaarheid van de Turkse president. Hij houdt zich niet aan de regels van het Brusselse spel van overleg en compromissen. In 2016 sloot hij na lang getouwtrek en vele dreigementen de befaamde vluchtelingendeal. Brussel kwam de afspraken niet volledig na waarop Erdogan herhaaldelijk dreigde de grenzen te openen maar het vervolgens toch weer niet deed.
Sinds 2004 onderhandelt de EU met Turkije over EU-lidmaatschap. De president is vaak uitgesproken kritisch over de club waarvan hij nog steeds lid wil worden. Met Moskou had hij ruzie over de oorlog in Syrië maar dat belet hem niet Russische wapens te kopen. Hij keurt de Russische invasie van Oekraïne niet goed, maar is tegen sancties.
Zoals Erdogan zijn wil oplegt aan zijn eigen bevolking, probeert hij dat ook aan de buitenwereld te doen. Als een moderne sultan. Uniek is hij niet. De grondlegger van het moderne Turkije, Kemal Ataturk, ‘stoomde’ zonder inspraak zijn land met drastische en controversiële stappen ‘klaar’ voor de twintigste eeuw. Dit type gedrag past in een Ottomaanse traditie. Toen de Habsburgse keizer Karel V een gezant stuurde naar Soleiman de Grote om vrede te bewerkstelligen in Hongarije, het land van zijn broer Ferdinand, bleek er niet onderhandeld te worden. Dat was beneden de waardigheid van een sultan. De gezant werd geacht zich slaafs op te stellen en blij te mogen zijn met een vage vrede die Soleiman bereid was aan zijn ‘onderdaan’ Ferdinand te ‘schenken’. Zo ver gaat Erdogan nog niet, maar dat hij internationale politiek eerder ziet als een schaakspel om macht, dan als een dialoog aan de conferentietafel is evident.
Dit jaar zijn er presidentsverkiezingen in Turkije. Ook al wint de kandidaat van de oppositie, dan blijft het nog de vraag of Turkije een compleet andere koers gaat varen. Het Turkse nationalisme wordt breed gedragen. Er moet veel veranderen wil de elite haar autoritaire trekjes verliezen.
Voorlopig zit Erdogan er nog. We willen eigenlijk van hem af maar hem tegelijk niet te veel voor het hoofd stoten vanwege de brugfunctie van zijn land. Dat was ook de reden waarom we in 2004 instemden met onderhandelingen over EU-lidmaatschap. Ook binnen de NAVO zullen we helaas enig geduld met Erdogan moeten hebben. Hem eruit zetten, gaat niet. Brusselse diplomaten zullen daarom vergeelde handleidingen uit hun la moeten halen: niet langer ‘hoe voer ik een succesvol gesprek’, maar ‘hoe verovert schaak de wereld’.
