Meike Bokhorst stond achttiende op de kandidatenlijst voor de PvdA Den Haag bij de gemeenteraadsverkiezingen in maart. Ze overwon haar schroom, belde samen met partijgenoten aan bij talloze deuren en bestookte vrienden via Facebook met campagneboodschappen. Een persoonlijke reportage over vier maanden campagne voeren en verbinding zoeken in een stad van gescheiden werelden.

In Den Haag is de PvdA gehalveerd van 6 naar 3 zetels.1 In 2010 haalde de PvdA er nog 10 zetels en in 2006 15.2 De lokale partij Groep de Mos is de grootste geworden met 8 van de 45 raadszetels en ook VVD en GroenLinks wonnen stemmen. De PvdA haalde in Den Haag 6,4% van de stemmen, tegenover 9,6% in Rotterdam, 10,6% in Amsterdam en 6,2% in Utrecht. Landelijk haalde de PvdA 7,4% van de stemmen. 

Met de andere kandidaten en actieve leden trok ik vier maanden lang door de straten, buurthuizen en zalen. Ondanks de intensieve en grootschalige campagne bleek het moeilijk om mensen te overtuigen te gaan stemmen en voor de PvdA te kiezen. Waarom stemmen steeds minder mensen op de PvdA? En wat leren al die gesprekken op straat en de ervaringen in uiteenlopende wijken over de toekomst van de PvdA als brede, verbindende volkspartij? 

Kleur bekennen over hoogbouw in Bezuidenhout

In het welvarende Bezuidenhout draaien de hoogopgeleide bewoners de rolverdeling met de politiek om. De bewonersorganisatie heeft de politici uitgenodigd om in winkels te reageren op de standpunten die voortkomen uit een enquête onder de bewoners. Aan het einde van de middag is er een slotdebat met de lijsttrekkers over alle stellingen en reacties. Er komen tientallen politici van alle partijen op af.

De VVD deelt gratis koffie uit en de bus van Groep de Mos schalt door de luidspreker: ‘Hallo allemaal, wat fijn dat je er bent!’ Er zijn maar een paar bewoners in de winkels en het buurtcentrum. Mensen blijken op straat niet makkelijk te enthousiasmeren voor de gemeenteraadsverkiezingen. Daar lopen alle partijen tegenaan.

De gemeente heeft plannen voor hoogbouw, vooral aan de randen van de wijk. De vertegenwoordigers van de bewonersorganisatie vertrouwen de verkiezingsbeloftes van de politieke partijen niet en willen voor de verkiezingen duidelijke afspraken maken over een hoog-laagbouwakkoord met de gemeente. Alleen de PvdA stemt tegen, want er moeten in de gemeente 40.000 nieuwe woningen bij. Dat betekent misschien wel op meer plekken de hoogte in bouwen, als dat de leefbaarheid en het groen niet schaadt. Dat is een eerlijk verhaal en de PvdA reserveert er ook als enige partij een miljard euro voor. Maar dat levert bij de huidige bewoners niet heel veel stemmen op. De PvdA haalt hier 7% van de stemmen, tegenover 20% voor D66, 17% voor de VVD en 15% voor GroenLinks.

Foto: Erwin van der Lem - Meike Bokhorst tijdens het flyeren

Onderzoek doen onder tevreden bewoners in het Zeeheldenkwartier

In het Zeeheldenkwartier wonen – op het centrum na – de meeste kandidaten van alle politieke partijen, maar zijn de problemen ook het meest overzichtelijk. Bij onderzoek in de buurt klagen mensen over hondenpoep, parkeeroverlast en hard rijdende auto’s die ’s avonds van de coffeeshops wegrijden. Met wat meer ondergrondse containers, parkeerplaatsen en drempels zouden de bewoners geholpen zijn. Verder zijn de bewoners tevreden en hebben ze weinig nodig van de politiek. In ieder geval niet van de PvdA, al waarderen mensen dat we langskomen. D66, GroenLinks en VVD zijn ook hier favoriet.

Bloemkool eten met vluchtelingen en ouderen bij Resto VanHarte in Mariahoeve

Wij trekken vooral naar de lastige wijken en de moeilijk te bereiken doelgroepen. In Mariahoeve doneren we bij Resto VanHarte voor veertig buurtbewoners een diner met soep, bloemkool, gehaktbal en aardappelkroketjes. De bewonersorganisatie is blij met de hoge opkomst en de actieve betrokkenheid van het PvdA-wijkteam Haagse Hout.

De Syrische, Iraakse, Eritrese en Algerijnse vrouwen aan tafel kunnen de Hollandse pot niet echt waarderen. Ze zijn vooral druk met elkaar en met het maken van groepsselfies waarbij iedereen een digitale bloemenkrans om zijn hoofd gefotoshopt krijgt. De Syrische geschiedenislerares is bijna twee jaar in Nederland met man en kinderen. Ze vindt de Nederlandse taal erg moeilijk, werkt niet en wil graag terug naar huis. De Griekse scholiere Agapi is ook bijna twee jaar in Nederland en spreekt vlekkeloos Nederlands. Ze ging van de schakelklas naar drie vwo en heeft zelfs nog tijd over voor vrijwilligerswerk bij Resto VanHarte. Aan een andere tafel vertellen vier dames met een Turkse achtergrond over hun project om vrouwen uit hun isolement te halen en heeft een dame een wijk-Facebook opgezet.

Foto: Meike Bokhorst - Resto VanHarte

Een tafel verderop zit een man van 93 jaar die tot voor kort nog actief was in de huurderscommissie van de woningcorporatie. Hij heeft zijn wijk achteruit zien gaan door ‘de komst van die bruinen’. Hij heeft de problemen vaak op de agenda gezet, maar de corporatie en de politiek hebben er te weinig aan gedaan. En nu kan hij met niemand meer praten in zijn portiek. De Turkse buurvrouw zegt nauwelijks gedag. Zijn zoon was tot voor kort PvdA-burgemeester, maar zelf zal hij nooit op die partij stemmen. Een andere oude meneer die we in de wijk al meermalen hebben gesproken, gaat helemaal niet stemmen: ‘Ik ken niemand van de kandidaten voor de gemeenteraad.’ 

Twijfelen tussen PVV en D66 met een Turkse kiezer op de Haagse markt

Op de Haagse markt delen de jongeren van NIDA cake uit en zet de PvdA geregeld veel flyers weg. Een marktkoopman roept dat de mensen die flyers toch niet kunnen lezen, omdat ze analfabeet of buitenlands zijn. Een blanke man roept boos dat de PvdA alleen aan migranten flyers geeft. Een Engelstalige man prijst ons juist dat we hier campagne voeren. Hij adviseert om echt met de mensen in gesprek te gaan in de wijkcentra waar ze hun activiteiten organiseren.

Soms blijven mensen staan om te praten. Velen geven aan de PvdA niet meer te vertrouwen als gevolg van het kabinetsbeleid. Een Turkse man vertelt dat hij zeker geen PvdA stemt vanwege alle bezuinigingen op de sociale voorzieningen. Het liefst wil hij helemaal weg uit Nederland. In Turkije zijn de publieke voorzieningen voor zorg, onderwijs en wonen veel goedkoper en beter. Of hij vertrekt naar China met zijn Chinese vrouw. Hij vindt dat er te veel buitenlanders zijn in Den Haag en wil PVV stemmen. Maar hij twijfelt ook nog over D66.

Langs zwaar vergrendelde deuren van een nieuwbouwstraat in Transvaal

In de buurt achter de Haagse markt doet achter elke deur iemand van een andere nationaliteit open. Mensen klagen over parkeeroverlast in de straat, terwijl de private parkeergarage bij de markt vrijwel leeg staat. Bewoners van een nieuwbouwstraat kijken ’s avonds wantrouwend door de ruit en moeten eerst een heleboel sloten openen voordat ze met ons kunnen praten. Er wordt veel ingebroken in auto’s en huizen. En er is overlast van Marokkaanse jongeren op het pleintje, waardoor kleine kinderen niet veilig kunnen spelen.

Een mevrouw die mantelzorg verricht en in het ziekenhuis op de operatiekamer werkt, vertelt dat veel mensen de zorgkosten niet kunnen betalen, dat ze veel problemen tegelijk hebben en zichzelf verwaarlozen. De zorgverzekering vinden mensen te duur en van de gemeentelijke voorzieningen hebben ze geen weet. De politiek moet daar wat aan doen en ze is blij dat wij komen luisteren. 

We vertellen dat we voor mensen met lage inkomens een gemeentelijke zorgverzekering hebben ingesteld waarvoor geen eigen risico geldt. Dat heeft de PvdA deze periode geregeld. Zulke gesprekken zijn effectief, maar meer dan vier of vijf mensen per uur spreken we niet. De PvdA doet deze gesprekken daarom het hele jaar door. Het doel is om informatie te vergaren over woonomstandigheden en zicht te krijgen op problemen zoals leefbaarheid en laaggeletterdheid.

Langs de deuren in Transvaal

Bij een avondactie voor nog meer beschutte arbeidsplaatsen (stipbanen) bij zorginstellingen, bibliotheken en wijkcentra is het erg rustig op straat. Overal staan nieuw gebouwde scholen en wijkvoorzieningen. Er is afgelopen jaren zichtbaar geïnvesteerd in publieke voorzieningen en de PvdA-wethouder heeft veel mensen in onder andere deze wijk aan het werk geholpen. De jeugdwerkloosheid is meer dan gehalveerd. Dat lijkt zich nog niet te vertalen in veel steun. Op het adres van de bewonersorganisatie hangt in de etalage een poster van de Islam Democraten. Deze partij haalt in Transvaalkwartier ook de meeste stemmen (28,7%).

Een Haags bakkie doen in de koffietent in Laakkwartier

Ook in de meest diverse wijk van Den Haag, het Laakkwartier, zijn veiligheid, zorg en identiteit een thema. Er zitten veel stickers op de deuren over camerabewaking en waakzame honden. Een hondensticker waarschuwt de onwelkome bezoeker: ‘Ik ben in drie seconde bij de deur, hopelijk rent u harder dan ik.’ Op een andere deur staat zelfs een pistool afgebeeld: ‘Attentie inbrekers, zorg dat u uw I.D. bewijs bij u draagt zodat wij uw nabestaanden kunnen informeren.’

Foto: Meike Bokhorst - Waarschuwingsboodschap op een voordeur

Een Surinaamse meneer gaat niet stemmen, omdat hij al zo lang op de wachtlijst staat voor een seniorenwoning en er geen goedkope huisvesting is voor zijn inwonende zoon. Wij leggen uit dat de PvdA veel betaalbare woningen wil gaan bouwen in de stad. Wanneer we verder willen lopen, komt de armlastige zoon de straat in rijden in een glimmende sportauto. Een Nederlandse meneer wil geen PvdA-flyer, want hij heeft geen enkel vertrouwen in de politiek. Zijn arbeidsongeschiktheidsuitkering is van het ene op het andere moment met honderden euro’s per maand achteruitgegaan en daarom vindt hij de PvdA onbetrouwbaar. Bij het debat over het Nationale Zorgfonds heeft hij toenmalig minister Asscher daar nog persoonlijk op aangesproken. Die zei dat het kabinet er niets aan ging veranderen. Hij wil uiteindelijk toch een flyer en geeft nog een advies: ‘Je moet echt niet voor de PvdA gaan flyeren!’ 

Tussen het folderen door warmen we even op in de koffietent. Onze lijsttrekker Martijn Balster gaat onvermoeid in discussie met zijn oude glazenwasser die op Forum voor Democratie stemt. Foto’s hangen aan de muur van eerdere bezoeken van politici, zoals Wouter Bos. Maar nog meer van Geert Wilders, Richard de Mos en zijn lijstduwer Raymond van Barneveld. Groep de Mos wordt hier de grootste met 16% van de stemmen.

Feesten op een massameeting met de Hindoestaanse gemeenschap

Na twaalf jaar wethouderschap organiseert Rabin Baldewsingh nog een massameeting annex campagnebijeenkomst. Hij motiveert de Hindoestaanse gemeenschap om toch voor zijn partij te blijven stemmen, ook al heeft zijn partij hem niet herkozen in de interne lijsttrekkersverkiezing. Hij vraagt alle kandidaten naar voren en geeft aan dat hij op het jonge Hindoestaanse talent op de lijst zal stemmen. Die haalt 982 voorkeurstemmen.

Foto: Meike Bokhorst - Feest met de Hindoestaanse gemeenschap

Toch is het dilemma voelbaar. Jongeren van de tweede generatie willen op hun eigen kwaliteiten beoordeeld worden, hun etniciteit ontstijgen en niet een vertegenwoordiger worden van één doelgroep. Emancipatie betekent volgens de wethouder ook dat je vrij bent om te kiezen en niet hoeft te stemmen op wat je ouders of de voorgangers in de gemeenschap stemmen. Hij wil vooral een gezellige avond en heeft voor honderden mensen nasi gekookt. Hij gelooft in de verbinding tussen groepen ongeacht afkomst, geloof of klasse. In de beslotenheid van de zaal lukt dat met de wethouder als middelpunt. In de stad is dat een steeds grotere opgave. 

Voorlichting geven aan de expats in het centrum

Die gescheiden werelden tussen verschillende bevolkingsgroepen zijn ook goed zichtbaar in het stadhuis. Het ene weekend wordt in de raadzaal een toneelstuk opgevoerd over de relatie tussen politiek en burgers, waarbij de zaal vol blanke Nederlanders zich bij de nazit beklaagt over politici die niet luisteren. Het andere weekend is er in het stadhuis een diversiteitsfeest met vooral de klassieke Turkse, Marokkaanse, Surinaamse en Antilliaanse migrantengroepen, die massaal voor de stelling stemmen dat het prima is als iedereen in zijn culturele hokje blijft.

En weer een ander weekend is het stadhuis omgetoverd in een grote markthal voor de ‘Feel at home international community fair’. Daar komen vooral de hoogopgeleide Fransen, Scandinaviërs, Canadezen, Britten, Pakistanen, Indiërs et cetera op af. Voor de ‘expats’ wordt zelfs een Engelstalig ‘municipal elections debate for The Hague city council’ georganiseerd in het gemeentemuseum. Samen met de kandidaten van D66 leggen we uit dat genaturaliseerde migranten na vijf jaar voor de gemeenteraad mogen stemmen of zelfs direct als ze EU-burger zijn. Velen hebben daar geen weet van. Een Poolse man die net als wij een rode jas draagt, is blij met de informatie: ‘Dan ga ik op Mark Rutte stemmen!’

Laveren tussen bierdrinkers en hoerenlopers in de Stationsbuurt

De Midden- en Oost-Europese arbeidsmigranten wonen in wijken met veel private verhuur, zoals de Stationsbuurt tussen Den Haag Centraal en Hollands Spoor. Deze buurt heeft strakke, gerenoveerde straten en pleinen, maar ook veel oude huizen, verloederde straatjes en rommelige plekken. De hoerenlopers in het red light district kijken argwanend naar onze rode outfits. Op de trappen in het donker zitten soms blowende jongeren en drinkende arbeidsmigranten die niet gestoord willen worden. In de overdekte portieken blijven je voeten aan de treden plakken van alle omgevallen bierblikjes.

De stappenteller tikt na een paar uurtjes flyeren al snel op meer dan honderd verdiepingen. Als we eenmaal boven in het portiek aankomen en we treffen alleen maar nee-nee-stickers, ontglipt ons weleens een vloek. Of een verzuchting dat wij onze doelgroep zo nooit bereiken. Want hebben niet alle progressieve, milieubewuste kiezers zo’n sticker op de deur? Hoe moeten zij dan weten dat in Den Haag de PvdA de initiator van het klimaatpact was? Of bereiken al onze Facebook-filmpjes en tweets wel de mensen buiten onze bubbel? Hoe kan het dan dat progressieve jongeren massaal naar D66 en GroenLinks gaan?

In gesprek met twintig Schilderswijk Moeders

In het kader van de permanente campagne en ombudswerk gaan we zoveel mogelijk in gesprek met mensen en leggen we duurzame relaties met organisaties. In buurthuis De Mussen bezoeken we opnieuw de Schilderswijk Moeders. De achttien vrijwillige moeders helpen zo’n driehonderd gezinnen. Gezinnen met een migratieachtergrond maken relatief weinig gebruik van hulpverlening. Er is veel wantrouwen jegens instanties en onwetendheid bij hulpverleners. De Schilderswijk Moeders helpen geïsoleerde vrouwen om contact te leggen met professionele hulpverleners. Deze preventieve aanpak met vrijwilligers bespaart ook een hoop kosten, zo blijkt uit de verkenning Bereikt en geholpen van het Kennisplatform Integratie & Samenleving.3 De moeders zijn blij met ons bezoek en wij spreken onze waardering uit voor hun werk.

Vrouwen weten via de Schilderswijk Moeders de schuldhulpverlening of jeugdzorg beter te vinden. Ze zijn zelfbewuster geworden en zijn ook beter geïnformeerd om keuzes te maken op het gebied van onderwijs, hulp of zorg. De vrijwilligers zijn het eerste aanspreekpunt en bieden een luisterend oor. Ze kunnen de problemen niet oplossen maar mensen wel doorverwijzen.

Ze hebben ook meer tijd om een vertrouwensband op te bouwen dan professionele hulpverleners. De politiek moet zorgen voor structurele subsidie voor het buurthuis om informatietekort, communicatieproblemen en taalbarrières in de Schilderswijk te slechten. De directeur van De Mussen is erg blij met de door de gemeente gesubsidieerde stipbanen en de wijkaanpak van de PvdA. De Schilderswijkmoeders vinden dat er ook Schilderswijkvaders zouden moeten zijn, maar zo’n initiatief komt hier niet van de grond. 

Vrijwilligerswerk doen in het Vadercentrum Adam Laakkwartier

De vaders kunnen in het Laakkwartier wel naar het Vadercentrum Adam voor veel verschillende activiteiten. Er is een ontmoetingsruimte, werkplaats, kleermakerslokaal, keuken en cursuslokaal met computers voor taallessen, EHBO-cursussen, voorlichting en andere activiteiten. Het Vadercentrum biedt mannen in achterstandssituaties tal van mogelijkheden zich te ontwikkelen en hun maatschappelijke positie te versterken. Voor de vrijwilligersactie NL Doet interviewen wij met tien kandidaten de vrijwillige medewerkers van het vadercentrum.

De honderdvijftig vrijwilligers begeleiden allerlei type mensen, van ex-gedetineerden tot vluchtelingen. Die melden zich bijvoorbeeld bij de weggeefwinkel, omdat ze spullen nodig hebben. Mensen krijgen een gesprek waarom ze hulp nodig hebben en worden begeleid naar trainingen en activiteiten. De weggeefwinkel is geen doel, maar een middel om kwetsbare mensen met veel problemen te bereiken. Vrijwilligers maken mensen wegwijs naar instanties van de gemeente, verslavingszorg en schuldhulpverlening.

Twee vrijwilligers vertellen dat ze ooit zelf bij het vadercentrum terecht zijn gekomen omdat ze hulp nodig hadden. Zij kunnen zich goed verplaatsen in de problemen van de doelgroep. Door het werk in het vadercentrum leren vrijwilligers allerlei nieuwe vaardigheden en krijgen ze meer contacten. De burgemeester, wethouders en raadsleden bezoeken het centrum regelmatig. De coördinator van het centrum heeft een groot netwerk in de buurt en is kandidaat-raadslid voor GroenLinks, waar hij 695 stemmen voor binnenhaalt en die hij tot tweede partij maakt van Laak.

Met de rode dubbeldekbus rijden door Morgenstond, Moerwijk en Bouwlust

Voor de grootschalige flyeroffensieven trekken wij in de weekenden met de rode dubbel-dekbus met tientallen leden door de flatwijken van Escamp. Tot vier keer toe flyeren we dezelfde straten in Morgenstond. In Moerwijk en Bouwlust wapperen de groengele flyers van Groep de Mos / Hart voor Den Haag uit alle brievenbussen. Ook bij de brievenbussen
met de nee-nee-stickers. 

Foto: Erwin van der Lem - De campagnebus.

Groep de Mos heeft veel kandidaten en wijkvertegenwoordigers in deze wijken wonen. Elke fractievergadering bespreekt Richard de Mos de reacties uit de wijken en ‘de mails uit de burgerij’. Dat is ook het verschil met de PVV. Of in de klare taal van De Mos: ‘Geert Wilders komt een keer in de vier jaar een hondje aaien in Loosduinen, wij zijn er elke week.’4 Het bedienen van burgers en ondernemers en de zichtbaarheid op straat en in de media leveren zijn partij in Escamp 24% en in Loosduinen 28% van alle stemmen op.

Wij hebben in deze wijken niet of nauwelijks kandidaten wonen en het is lastig om er vrijwilligers te vinden. Het is dus soms folderen tegen de klippen op. Ook tegen een negatief landelijk beeld valt niet op te folderen. Eén meneer komt de PvdA-flyer zelfs terugbrengen, want die hoeft hij echt niet. We voeren veel gesprekken in de winkelcentra en delen rozen uit. De PvdA leverde afgelopen periode de wijkwethouder voor Escamp, is er veel geweest en heeft veel in de wijk gedaan. Maar meer dan 7,3% van de stemmen levert dat niet op.Toch stappen de leden met tomeloze energie de rode bus in en uit. Als het niet voor deze keer is, dan alvast voor de volgende keer. Maar voor welke opgave staat de PvdA en wat valt er te leren van de situatie in Den Haag?

Vierendeling

De PvdA heeft geen natuurlijke achterban meer en wordt als het ware gevierendeeld. De traditionele arbeiders- en middenklassen trekken naar leefbaarheids- of identiteitspartijen, zoals Groep de Mos (van 3 naar 8) of de PVV (van 7 naar 2). In zuidwest-Den Haag is dat een kwart van de stemmen. De mensen met een migratieachtergrond gaan naar etnisch geprofileerde partijen, zoals Islam Democraten, Partij van de Eenheid, NIDA (elk een zetel) of bij landelijke verkiezingen naar Denk (ruim 7 %). In de Schildersbuurt is dat bijna de helft van de stemmen. De hoogopgeleide pragmatisten gaan naar D66 (van 8 naar 6 zetels) en de klimaatbewuste progressieven gaan naar GroenLinks (van 2 naar 5 zetels).

De PvdA krijgt steeds meer concurrentie en de kiezers krijgen steeds meer keuze. De PvdA heeft ombudsteams, wijkteams, doet veel werkbezoeken en intensieve wijkonderzoeken. Maar bij lokale partijen is de individuele belangenbehartiging en identificatie sterker ontwikkeld. De PvdA heeft #1 Den Haag tot inzet van de verkiezingen gemaakt, maar mensen die zich achtergesteld en gediscrimineerd voelen, gaan voor eigen etnische partijen.

D66 is tegenwoordig ook gehuisvest in de Schilderswijk en is in trek bij jongeren van de tweede generatie. De PvdA heeft het Haagse klimaatpact geïnitieerd, maar GroenLinks heeft groen als identiteit. En dan is er nog de grootste en lastigste groep van afgehaakte, onverschillige of onbenaderbare burgers. Meer dan de helft van de kiezers blijft thuis. En in de wijken waar de PvdA haar campagne op richt stemmen nog minder mensen, zoals Bouwlust (34%) en Morgenstond (39%). De vierendeling van de PvdA roept de vraag op of het nog mogelijk is om verschillende groepen te verenigen in een progressieve volkspartij.

Lokale ontworteling van progressieve ‘kosmopolitici’

De PvdA Den Haag heeft een zeer diverse kandidatenlijst naar geslacht en herkomst, met veel jonge talentvolle professionals. Dat zijn ook vaak hoogopgeleide ‘kosmopolitici’, die na hun studie in Den Haag bij de overheid zijn komen werken. Er zijn relatief weinig geboren en getogen Haagse volksvertegenwoordigers en vrijwilligers met wortels en woningen in de volkswijken. 

De tweede en derde generatie arbeiderskinderen maken van de PvdA ook elders in het land een partij van hoog- en middelbaar opgeleiden. De partij gaat in zekere zin aan het eigen succes ten onder. De praktijkgeschoolden gaan naar andere partijen met sociaal-cultureel meer behoudende opvattingen, zoals de SP, PVV of de lokale leefbaarheidspartijen. Mensen stemmen op mensen die op hen lijken of waarmee ze zich kunnen identificeren.

Als we met bussen, auto’s en trams kilometers van de ene naar de andere kant van de stad moeten rijden om mensen die we in het dagelijks leven niet tegenkomen te overtuigen op ons te stemmen, dan is dat lastig. De keerzijde van deze diplomademocratie5 en dit gebrek aan lokale wortels geldt evenzeer voor andere progressieve partijen, zoals GroenLinks en D66. Het roept de vraag op hoeveel solidariteit er is op te brengen tussen hoogopgeleide kosmopolieten en praktijkgeschoolde lokalisten.

De opkomst van belangenpartijen, leefbaren en lokalen laat zien dat mensen zich bij hun stemgedrag steeds meer laten leiden door individuele belangen en lokale voorkeuren. Dat is een teken van emancipatie van burgers en zelfbeschikkingsrecht van bewoners, maar het leidt ook tot versnippering van volkspartijen en tot fragmentatie in de gemeenteraad met vijftien partijen.

De PvdA heeft bij sommigen nog het imago van een bestuurderspartij van de grote infrastructurele werken en bouwprojecten voor de lange termijn. Nu het tijdperk van het wethouderssocialisme voorbij lijkt en de navelstreng met het gemeentebestuur op veel plekken doorgeknipt is, dient de partij zichzelf als volksvertegenwoordiging en ledenvereniging opnieuw uit te vinden. Lokale afdelingen en wijkteams doen kleinschalige pogingen van onderop. Maar het organiseren van verbindende gesprekken en activiteiten vraagt ook om nieuwe initiatieven vanuit de landelijke partijtop.

Versnippering van een volkspartij in gescheiden werelden

De grote afstand die veel kiezers voelen tot de politiek in het algemeen en de PvdA in het bijzonder valt niet makkelijk te overbruggen. Sommige deuren blijven gesloten, al zijn er ook mensen die wel met ons willen praten. Wat valt er van de situatie in Den Haag te leren over de toekomst van de PvdA als brede, verbindende volkspartij? Den Haag is een stad die net als Amsterdam en Rotterdam voor de meerderheid uit minderheden bestaat. Van de jongeren heeft zelfs 60% een migratieachtergrond. De kans dat je iemand van een andere herkomstgroep tegenkomt, is statistisch gezien nergens zo groot als in Den Haag. In de praktijk is Den Haag een stad van gescheiden werelden, van het zand en het veen.6

Hoe kan de PvdA samen met andere progressieve en lokale partijen de gescheiden werelden bij elkaar brengen met een verbindend verhaal? De diversiteit van de stad is niet zonder meer een verrijking en het gaat niet vanzelf goed. De diversiteit naar herkomst zet de sociale cohesie onder druk en gaat gepaard met gevoelens van onveiligheid en verlies. Mede dankzij de PvdA heeft het stadsbestuur flink geïnvesteerd in de renovatie van woonwijken, publieke voorzieningen en banen. Wij hebben geen getto’s of banlieues en geen grote werkloze onderklasse of kansloze generatie. Maar sociale bindingen tussen mensen met een migratieachtergrond en mensen met een sterk doorleefde Nederlandse identiteit zijn minder maakbaar.

In een stad met zoveel nieuwkomers en passanten zijn sociale waarden en verbindende volksvertegenwoordigers belangrijker dan ooit. Juist dan is de sociaal-democratische ambitie van Joop den Uyl urgent om ‘de boel bij elkaar te houden’.

• 1Meike Bokhorst is redacteur van S&D. Zij dankt kritische meelezer voor commentaar op eerdere versies. In het bijzonder Godfried Engbersen, Ruud Koole, Martijn Balster, Wimar Bolhuis, Paulien van der Hoeven, Jacques Wallage en Lobke Zandstra. De verantwoordelijkheid voor de tekst ligt bij de auteur.
• 2Zie ook Wimar Bolhuis , ‘Hoe de PvdA Den Haag verloor’, S&D 2014 / 2.
• 3Zie www.kis.nl/artikel/hetrendement- van-de-schilderswijk- moeders.
• 4Zie www.volkskrant.nl/opinie/ een-wandeling-met-richardde- mos-voor-wie-populistgeen- scheldwoordis~ a4580263/.
• 5Mark Bovens & Anchrit Wille, Diplomademocratie: Over de spanning tussen meritocratie en democratie, Bert Bakker, Amsterdam 2011.
• 6Zie ook: Jennissen, Engbersen, Bokhorst & Bovens, De nieuwe verscheidenheid. Toenemende diversiteit naar herkomst in Nederland, WRR, Den Haag (verwacht); Bovens, Dekker & Tiemeijer (red.), Gescheiden werelden? Een verkenning van sociaal-culturele tegenstellingen in Nederland, SCP en WRR, Den Haag 2014